Γιώτα Κοντογεωργοπούλου: «Οι μνήμες και τα μυστικά συνήθως πηγαίνουν μαζί»

Η Γιώτα Κοντογεωργοπούλου γεννήθηκε με το μολύβι στο χέρι. Το να γράφει εκτός από εργασία και χόμπυ αποτελεί γι΄ αυτήν και τρόπο ύπαρξης. Το νέο της βιβλίο «Σσαμπάτ» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Bell πραγματεύεται μια ιδιαίτερη αστυνομική ιστορία που εκτυλίσσεται στα Γιάννενα (περισσότερα δείτε εδώ). Η συγγραφέας έχει κάνει μια ενδελεχή έρευνα για τους Εβραίους εκείνης της περιοχής με τα ιστορικά στοιχεία να δένουν αρμονικά με την πλοκή του βιβλίου.

Κυρία Κοντογεωργοπούλου, πείτε μας λίγα λόγια για το «Σσαμπάτ».

Το Σσαμπάτ είναι το δεύτερο μυθιστόρημά μου μετά τη «Μυρωδιά του Αχινού» και αισθάνομαι πολύ τυχερή που η συνέχεια έγινε με μεταγραφή σε έναν εκδοτικό οίκο όπως η Bell που αγαπώ πολύ, όπως και τους ανθρώπους του.

Η ιστορία κινείται  ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, από το 1944 και τον εκτοπισμό των Εβραίων των Ιωαννίνων από τους Ναζί, μέχρι δύο διαφορετικές ιστορίες φόνων, η μία στη Σύρο πριν από 26 χρόνια και η άλλη στο Βόλο πριν από 15 χρόνια. Όλα αυτά φτάνουν στα εγκλήματα που συγκλονίζουν σήμερα τα Ιωάννινα και δημιουργούν ένα  ντόμινο εξελίξεων και ανατροπών.

Έχουμε να κάνουμε με το παρόν δηλαδή αλλά και με τρεις παράλληλες ιστορίες σε διαφορετικές χρονικές περιόδους που έρχονται μαζί στο φως και σχετίζονται μέσα από μια ανατρεπτική οδό με δύο δολοφονίες και μια εξαφάνιση, αλλά και με την πολιτική ζωή του τόπου στο σήμερα.

Άνθρωποι με διαφορετικές ζωές και αφετηρίες, βρίσκονται στον ίδιο τόπο, συνομιλούν και σχετίζονται  ο ένας  με τον άλλο έχοντας άγνοια της πραγματικής τους ταυτότητας και καταλήγουν κομμάτια του ίδιου παζλ. Η μια ιστορία συμπληρώνει, υπονομεύει και αποκαλύπτει την άλλη.

Είναι ένα αστυνομικό βιβλίο με όλα τα χαρακτηριστικά του είδους (συνεχείς ανατροπές, σασπένς, κυνήγι του δολοφόνου, ψυχογραφήματα κλπ) αλλά ταυτόχρονα είναι και ένα βιβλίο με χαρακτηριστικά κοινωνικού και πολιτικού αφηγήματος.

Όλα ξεκινούν με τη εξαφάνιση της 25χρονης Φραγκίσκης Δακρότση, μεταπτυχιακής φοιτήτριας από τη Σύρο, η οποία αναστατώνει τα Ιωάννινα και κυρίως τη περιοχή του κάστρου και την συντροφιά του «Υπογείου», του μικρού βιβλιοπωλείου που διατηρεί εκεί η 42χρονη Στέλλα Μάτσα, απόγονος εβραϊκής οικογένειας της πόλης.

Πριν εξαφανιστεί στις 3 του Δεκέμβρη, η Φραγκίσκη Δακρότση μελετούσε στο πατάρι του «Υπογείου» για το μεταπτυχιακό της, στοιχεία για τη ζωή των Ρωμανιωτών Εβραίων και τον εκτοπισμό τους τον Μάρτιο του 1944. Στο πλαίσιο αυτής της έρευνας ταξινομούσε και  το υλικό που βρέθηκε μετά από εργασίες θαμμένο στον κήπο του μικρού βιβλιοπωλείου. Το υλικό αυτό αφορούσε κυρίως σε σημειώσεις της Εβραίας Εσθήρ Μάτσα, γιαγιάς της Στέλλας Μάτσα, η οποία δολοφονήθηκε στο Άουσβιτς.

Η εξαφάνιση αυτή έρχεται έξι μήνες μετά την ανεξιχνίαστη δολοφονία της 35χρονης Μαργαρίτας Παυλή με πέντε μαχαιριές μέσα στο σπίτι της στο κάστρο.

Μέσα από το βιβλίο διαπραγματεύομαι και το ζήτημα της διαφορετικότητας με σημείο αναφοράς τον Σωτήρη Βάσιο,  ο οποίος μένει με τη γηραιά θρησκόληπτη μάνα του απέναντι από το «Υπόγειο», και ο οποίος εκδήλωσε τάσεις παρενδυσίας (ντύσιμο με γυναικεία ρούχα και αξεσουάρ), από τα δώδεκά του χρόνια. 

Το μυθιστόρημα επιχειρεί διείσδυση στα «άλυτα» του ανθρώπου ακολουθώντας «υπόγεια» τον άξονα της «διχογνωμίας» μεταξύ του Νίτσε και του Ντοστογιέφσκι, (από το έργο του οποίου έλαβε το όνομά του και το  «Υπόγειο» του κάστρου), περί συνείδησης, αυτογνωσίας, παλιών και νέων αξιών.

Δομείται σε πολλά μικρά γρήγορα κεφάλαια προκειμένου να κρατούν τον αναγνώστη σε αγωνία και  να τον βοηθούν να παρακολουθεί τη ροή της ιστορίας από όλες τις πλευρές της χωρίς να χάνει το «νήμα» και το  «κλίμα».

Η κάθαρση στο τέλος δεν έρχεται μόνο από την αποκάλυψη του δολοφόνου, αλλά αφορά το σύνολο των ηρώων, μικρών και μεγάλων, οι οποίοι επανακαθορίζουν τη ζωή τους και τον τρόπο σκέψης τους και ξανασυστήνονται στον εαυτό τους και στους άλλους.

Στο «υπόγειο» κρύβονται μνήμες ή μυστικά;

Οι μνήμες και τα μυστικά συνήθως πηγαίνουν μαζί. Η πιο δυνατή μνήμη, ιδίως όταν συνδυάζεται με μια πληγή, είθισται να βρίσκει καταφύγιο σε ένα μυστικό, το οποίο μερικές φορές αρνείσαι να πεις ακόμη και στον εαυτό σου. Αν δούμε λοιπόν αλληγορικά το «υπόγειο», ως το υποσυνείδητο, τότε μιλάμε για μια αποθήκη από την οποία αναδύονται αρώματα, εικόνες, πληροφορίες, αντιλήψεις, επιθυμίες και παρορμήσεις.  Αυτό ισχύει και για το  υπόγειο του Σσαμπάτ αλλά και για τη ζωή φυσικά. Αυτός είναι και ο λόγος που επέλεξα να ονομάσω «Υπόγειο» το βιβλιοπωλείο στο κάστρο των Ιωαννίνων το οποίο αποτελεί και επίκεντρο της πλοκής του βιβλίου.  Εκεί ο αναγνώστης, θα βρει και μυστικά και μνήμες. Θα βρει όμως και κομμάτια του εαυτού του.

Σε ποιον θα δίνατε τον πλήρη έλεγχο του μυαλού σας;

Σε κανέναν. Δεν μπορώ καν να διανοηθώ κάτι τέτοιο. Αλλά και για κανέναν άνθρωπο δεν μπορώ να διανοηθώ ότι θα μπορούσε να παραχωρήσει τον πλήρη έλεγχο του μυαλού του. Ό,τι ελέγχει το μυαλό σου, ελέγχει τη ζωή σου. Μην μπερδεύουμε το γνωστό «κόλλησε το μυαλό μου με κάποιον ή με κάτι», το οποίο κι εγώ παθαίνω συχνά, με το «παραχωρώ τον έλεγχο του μυαλού μου». Ακόμη και «κολλημένο» ένα μυαλό είναι ένα αυτεξούσιο μυαλό που έχει επιλέξει το «κόλλημα». Από εκεί και πέρα υπάρχει η μεγάλη συζήτηση για το αν ξέρουμε πώς να ελέγξουμε το μυαλό μας ή το πόσο γινόμαστε έρμαια του μυαλού μας. Και όπως λέει και το μότο στο εξώφυλλο του βιβλίου, «αν δεν ελέγξεις το μυαλό σου, κάποιος άλλος θα το κάνει». 

Δεν είναι τυχαίο που όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα στόχευσαν και εξακολουθούν να στοχεύουν στον έλεγχο του μυαλού.

Ποιος είναι ο μεγαλύτερός σας φόβος;

Ο θάνατος εξακολουθεί να είναι για μένα ο μεγαλύτερος φόβος. Η απώλεια γενικά, από την βιολογική της διάσταση και την απώλεια αγαπημένων ανθρώπων έως την απώλεια δυνατών συναισθημάτων ή σχέσεων. Δεν τα πάω καλά με τη λέξη «τέλος» γενικά, παρά το γεγονός ότι τη λέω συχνά, μάλλον για να ξορκίσω το φόβο της. Άλλωστε ό,τι φοβόμαστε δεν είναι αυτό που τρέχουμε να προλάβουμε, ακολουθώντας στις περισσότερες περιπτώσεις την σίγουρη εξίσωση του να το… προκαλούμε;

Η χρήση κοινής λογικής μάς εγκλωβίζει ή μάς κάνει πιο ελεύθερους;

Όπως λέω και στο Σσαμπάτ, η κοινή λογική είναι ένα εγχειρίδιο γραμμένο από άλλους, το οποίο λειτουργεί ύπουλα και υπόγεια, σαν εγκλωβισμός. Είναι ένας κανόνας, απέναντι στον οποίο μοιραία θα τοποθετηθείς. Είτε ως ακόλουθος, είτε ως εξαίρεση. Είτε το συνειδητοποιείς, είτε όχι. Προϋπάρχει μάλιστα της τοποθέτησής σου, είναι ένα πλέγμα που σε συνοδεύει από τα πρώτα βήματα στη ζωή σου, ορίζοντας το φυσικό και το αφύσικο, το αποδεκτό και το μη αποδεκτό, το σωστό και το λάθος. Χωρίς να ερωτηθείς, σε οδηγεί σε εκμάθηση και συνήθειες συγκεκριμένου τρόπου ζωής, με «στηρίγματα» στη μέση εμπειρία. Και αν δεν είσαι, ή δεν θέλεις να είσαι στο μέσο; Εκεί αρχίζουν οι συγκρούσεις της προσωπικής σου απόφασης με το από άλλους προαποφασιμένο.

Η μοναξιά κάνει τον άνθρωπο δυνατότερο ή πιο αδύναμο;

Είναι μεγάλη η κουβέντα. Και εξαρτάται από το πόσο η μοναξιά είναι συνειδητή ή απόρροια των συνθηκών. Η συνειδητή μοναξιά, με την έννοια της μοναχικότητας και της παρουσίας του συνειδητού εαυτού, μπορεί να έχει πολύ θετικά οφέλη σε ψυχολογικό επίπεδο. Είναι η λεγόμενη ευεργετική μοναχικότητα η οποία οδηγεί σε αποφόρτιση και σε πνευματική αφύπνιση. Αυτό ναι, σου δίνει δύναμη. Αλλά η αναγκαστική μοναξιά και η κοινωνική απομόνωση είναι ένα άλλο πράγμα. Όπως και η αίσθηση της μοναξιάς ενώ περιστοιχίζεσαι από κόσμο, κάτι που αποτελεί οδυνηρή διαπίστωση στις μέρες μας για πάρα πολύ κόσμο.

Τελικά, νικά η ζωή ή ο θάνατος;

Νικάει πάντα ο έρωτας. Σε όλες του τις μορφές και τις διαστάσεις. Και ο έρωτας είναι ζωή. Ναι, η ζωή θα κερδίζει πάντα. Έχει μια ασύλληπτη δύναμη. Σε σηκώνει όρθιο ακόμη και αν αρνείσαι πεισματικά να ακολουθήσεις. Νομίζω μάλιστα ότι μερικές φορές φτάνουμε στα άκρα ακριβώς επειδή μέσα μας ξέρουμε ότι μετά το σκοτάδι έρχεται πάντα η αυγή.

Ετοιμάζετε νέο βιβλίο;

Ναι. Το πηγαίνω λίγο αργά βέβαια, αλλά θα ανεβάσω ταχύτητες μέσα στο καλοκαίρι. Είναι και πάλι αστυνομικό και αυτή τη φορά ο τόπος είναι η Κέρκυρα, ένα πολύ πολύ αγαπημένο νησί. Θεωρώ την Κέρκυρα ιδανικό τόπο για μια ιστορία μυστηρίου. Και αυτό γιατί είναι μια πρόκληση να «χωρέσεις» το σκοτάδι σε έναν τόπο γεμάτο φως.

Σας ευχαριστούμε πολύ!