Αντώνης Γιανακός: «Το παρελθόν καθορίζει τα όνειρά μας»

Με θέμα τον Εμφύλιο Πόλεμο, ιδιαιτέρως στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας, «Η φύλακας του αρχείου» του Αντώνη Γιανακού κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κέδρος (περισσότερα για το βιβλίο δείτε εδώ). Προσφυγιά, αγώνες, Αριστερά καταγεγραμμένα σε αρχειακό υλικό, αλλά αναμεμειγμένα με τη φαντασία του συγγραφέα, μάς δίνουν ένα μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται σε παρόν και παρελθόν.

Κύριε Γιανακέ, πείτε μας λίγα λόγια για το νέο σας βιβλίο.

«Η φύλακας του αρχείου» είναι ιστορικό μυθιστόρημα. Περιέχει δύο παράλληλες, εκ των οποίων η μία, είναι ερωτική ιστορία εκτυλίσσεται στο σήμερα, συγκεκριμένα το καλοκαίρι του 2014 και πρόκειται για ένα ζευγάρι ιστορικών που συναντώνται στην διάρκεια μίας έρευνας σε αρχεία. Η δεύτερη ιστορία, η ιστορία της φύλακα του αρχείου, ξεκινάει το 1948 και διαπερνάει τον εμφύλιο πόλεμο, την εξορία των πολιτικών προσφύγων. Οι δύο ιστορίες τέμνονται και κάποια στιγμή και οι παράλληλες αφηγήσεις ενώνονται.

Πρόκειται για πραγματική ιστορία με στοιχεία μυθοπλασίας. Πού τελειώνει η πραγματικότητα και πού αρχίζει ο μύθος;

Στο βιβλίο υπάρχουν ιστορικά πρόσωπα ταυτόχρονα με μυθοπλαστικά. Τα γεγονότα που αναφέρονται είναι όλα πραγματικά, τόσο ως προς τα ιστορικά πρόσωπα, όσο και ως προς τους τόπους και τις χρονολογίες. Οι ηρωίδες μου, γιατί γυναίκα είναι η ηρωίδα μου, βρίσκεται δίπλα στα ιστορικά πρόσωπα, θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε από τις χιλιάδες ανώνυμες αντάρτισσες, όπως αυτή που βλέπουμε στην φωτογραφία που κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου.

Υπάρχει αντίστοιχο αρχείο σήμερα και σε τί κατάσταση είναι; Υπάρχει πρόσβαση για το κοινό;

Το αρχείο στο οποίο αναφέρεται ο τίτλος και το μυθιστόρημα είναι το αρχείο του ενιαίου ΚΚΕ, το οποίο από το Βίτσι του 1949 βρέθηκε στο Σίμπιου της Ρουμανίας και κατά την διάσπαση του 1968 περιήλθε στην πλευρά που δημιούργησε το ΚΚΕ εσωτερικού. Στη συνέχεια μέχρι το 1988 ήταν στα Σκόπια της Βόρειας Μακεδονίας, και από το καλοκαίρι του 1988 μέχρι και σήμερα είναι στο κτίριο της πλατείας Κουμουνδούρου. Απετέλεσε τον κορμό των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), είναι ελεύθερα προσβάσιμο στην έρευνα και ένα μέρος του έχει ψηφιοποιηθεί και είναι στο διαδίκτυο.

Γιατί πιστεύετε η περίοδος του Εμφυλίου δεν έχει αναδειχθεί, όπως άλλες ιστορικές περίοδοι;

Θεωρώ ότι η περίοδος του Εμφυλίου έχει απασχολήσει την ιστοριογραφία, αλλά και τη λογοτεχνία. Οι άνθρωποι που έζησαν την περίοδο έχουν πια στη συντριπτική τους πλειοψηφία πεθάνει. Βλέπουμε όμως ότι εξακολουθεί να απασχολεί όχι μόνο την επιστήμη της ιστορίας, που θα ήταν λογικό, αλλά τον βρίσκουμε ακόμα και στον καθημερινό πολιτικό λόγο. Αυτό σημαίνει ότι το τραύμα υπάρχει και φυσικά δεν μπορεί να κλείσει αν δεν μιλήσουμε ανοικτά και έντιμα για το τί έγινε τότε.

Ποιο είναι το πιο αποκρουστικό και ποιο το πιο γοητευτικό πράγμα που διαβάσατε για τον Εμφύλιο;

Δεν ξέρω αν υπάρχει κάτι γοητευτικό σε έναν πόλεμο και ακόμα περισσότερο σε έναν εμφύλιο πόλεμο. Είναι ο χειρότερος πόλεμος. Η βία χωρίζει αδέρφια, οικογένειες, οι αντεκδικήσεις είναι αιματηρές και συμβαίνουν μέσα στα χωριά μεταξύ των ίδιων των άλλοτε συγχωριανών. Για αυτό τα τραύματα παραμένουν και περνούν από γενιά σε γενιά. Οι νικητές είναι αμείλικτοι, οι ηττημένοι είναι ολοκληρωτικά κατεστραμμένοι, δεν υπάρχουν περιθώρια για μέσες λύσεις κι ενδιάμεσες στάσεις. Δεν βρίσκω οτιδήποτε γοητευτικό, ακόμα και οι ηρωισμοί, που κάποιος θα μπορούσε να τους θεωρήσει γοητευτικούς, είναι αποτέλεσμα απελπισίας.

Είμαστε λαός που τείνουμε στον Εμφύλιο πόλεμο ή την αλληλεγγύη όταν είμαστε μπροστά σε μία απειλή ή κίνδυνο;

Το παρελθόν μας δείχνει ότι τείνουμε προς τον εμφύλιο. Από τους εμφυλίους της ελληνικής επανάστασης, της οποίας φέτος γιορτάζουμε τα 200 χρόνια, μέχρι τον διχασμό Βενιζελικών – Βασιλικών που ξεκίνησε από το 1916 και έφτασε μέχρι την κατοχή, η ελληνική ιστορία είναι γεμάτη εσωτερικές συγκρούσεις. Θεωρώ όμως ότι δεν είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας, είναι ζήτημα διαπάλης για την εξουσία ανάμεσα σε διαφορετικά μπλοκ και συμφέροντα. Και δεν υπάρχει καμία αλληλεγγύη. Να θυμίσω ότι το καθεστώς Μεταξά απαγόρευσε στους κομμουνιστές να πολεμήσουν το 1940 παρά το ότι προσφέρθηκαν και τους παρέδωσε αλυσοδεμένους στους Γερμανούς τον Απρίλιο του 1941.

Το παρελθόν είναι αποτρεπτικό ή προτρεπτικό για τα όνειρα;

Το παρελθόν μας καθορίζει. Όπως λέει κάποια στιγμή η ηρωίδα μου είμαστε αυτά που ζήσαμε, αυτά που κάναμε ή ακόμα και αυτά που δεν κάναμε και είναι τα απωθημένα μας. Τα όνειρα μας είναι διαφυγή από το σήμερα όταν είναι ονειροπολήσεις, ενώ όταν είναι εφιάλτες, μας φέρνουν στιγμές από το παρελθόν που θα θέλαμε να ξεχάσουμε. Συνεπώς το παρελθόν καθορίζει τα όνειρά μας.

Ετοιμάζετε νέο βιβλίο;

Πάντα ετοιμάζω κάτι. Νιώθω ότι οι ιδέες και οι ιστορίες υπάρχουν παντού γύρω μου και περιμένουν να ειπωθούν. Να μπουν σε ένα χαρτί και να διασωθούν στην Ιστορία. Γιατί τί άλλο είναι τα μυθιστορήματα, παρά πραγματικές ιστορίες που κάποιος πρέπει να αφηγηθεί ή ακόμα και ιστορίες που θα μπορούσαν να έχουν γίνει και πραγματοποιήθηκαν μόνο μέσα σε ένα βιβλίο.

Σας ευχαριστούμε πολύ!

Σχόλια