Ευάγγελος Μαυρουδής: «Ο Νίκος Ζαχαριάδης απόλυτα ερωτικός, αλλά και στοργικός άντρας»

Το «Κόκκινο Τανγκό. Νίκος Ζαχαριάδης. Η άνοδος και η πτώση ενός ηγέτη» από τις εκδόσεις Κέδρος σε λιγότερο από πέντε μήνες έφτασε ήδη εκδοτικά στην έβδομη χιλιάδα και οι αναγνώστες και οι κριτικές το έχουν κατατάξει σε ένα απ’ τα βιβλία της χρονιάς. Δυστυχώς ο Κώστας Κουτσομύτης, ένας εκ των δυο συγγραφέων, δεν πρόλαβε να το δει να τυπώνεται, αλλά ούτε να παίζεται στη μικρή οθόνη, όπως φιλόδοξα ήλπιζε.

Ο Ευάγγελος Μαυρουδής, ο δεύτερος συγγραφέας και γιατρός, μας έκανε την τιμή να μιλήσει στην ιστοσελίδα μας για το βιβλίο, που αγαπήθηκε από όλους όσοι το διάβασαν, που γνώριζαν πολλά, ελάχιστα ή και καθόλου πραγματα για τη ζωή του Νίκου Ζαχαριάδη.

Κύριε Μαυρουδή, πόσο εύκολο είναι να γράψει κανείς για την πιο αμφιλεγόμενη πολιτική προσωπικότητα της ελληνικής Αριστεράς;

Δύσκολο εγχείρημα. Το ιστορικό βάρος, το μέγεθος των επιπτώσεων από τις πράξεις και τις επιλογές του συγκεκριμένου προσώπου στην πιο τραυματική εμπειρία του σύγχρονου Ελληνισμού λειτουργούσε από την αρχή σαν τεράστιος βράχος πάνω από τα κεφάλια μας. Το παραμικρό λάθος ή ανακρίβεια μπορούσε να συντρίψει την προσπάθεια και να καταδικάσει τους δημιουργούς της.

Ο Κώστας Κουτσομύτης στην εισαγωγή του βιβλίου αναφέρει πώς η ιδέα για τη συγγραφή του γεννήθηκε το 1993 και μάλιστα είχε συγκεντρώσει αρκετό υλικό για τηλεοπτική σειρά. Ωστόσο οι συνθήκες δε το επέτρεψαν και το 2014 που συναντηθήκατε αποφασίσατε να το γράψετε μαζί σε μυθιστόρημα. Πώς ήταν η συνεργασία ενός γιατρού με έναν σκηνοθέτη;

Η συγγραφή κράτησε δύο χρόνια. Υπήρχε όμως ήδη κεφαλαιοποιημένη στην όλη προσπάθεια η προεργασία του Κώστα από το 1993. Μια δουλειά πολύχρονη και πολυέξοδη, αφού ο ίδιος είχε ταξιδέψει μέχρι τη Μόσχα και τη Σιβηρία. Υπήρχε πράγματι ένας τεράστιος φάκελος με ανέκδοτες συνεντεύξεις προσώπων που έζησαν δίπλα στον Ζαχαριάδη. Υπήρχε παράλληλα και η μελέτη σε βάθος και από τους δύο της εκτεταμένης βιβλιογραφίας για τον Εμφύλιο και την ιστορία της Αριστεράς και κυρίως τα βιώματά μας από την προσωπική ενεργητική θητεία στο χώρο. Η φιλία, η εμπιστοσύνη στις ιδιαίτερες ικανότητες του καθενός λειτούργησαν συνθετικά και εποικοδομητικά, χωρίς να απουσιάζει η καθημερινή αμφισβήτηση και οι επιφυλάξεις προς εαυτούς και αλλήλους.

Το Μάρτιο του 2016 ο Κώστας Κουτσομύτης έφυγε από τη ζωή, όταν  το βιβλίο ήταν στη διαδικασία έκδοσης. Πώς νιώσατε στην πρώτη παρουσίαση του βιβλίου χωρίς εκείνον;

Η απουσία του Κώστα φαίνεται απίστευτη σε μένα, όχι μόνο το φίλο του, αλλά και τον προσωπικό του γιατρό. Βρισκόμουν πλάι του ακόμη και όταν νοσηλευόταν. Τα παράπονά του, η χροιά του προσώπου του (γαιώδης όλο και περισσότερο) έδειχναν ότι κάπου υπήρχε κάτι κακό. Η αναζήτηση ήταν εξονυχιστική και πολυεπίπεδη. Ο Κώστας ήταν αγαπητός. Είχε θαυμαστές και φίλους στον ιατρικό χώρο οι οποίοι επίσης επιστρατεύτηκαν. Οι εξετάσεις όμως έβγαιναν καλές, ενώ ο ίδιος έχανε τις δυνάμεις του. Χάθηκε μέσα σε 48 ώρες σαν να έσκασε μέσα του μια ωρολογιακή βόμβα. Στην πρώτη παρουσίαση του βιβλίου η παρουσία των φίλων, οι αναφορές στο ταλέντο και στην ανεκτίμητη προσφορά του, η συμμετοχή του Γιάννη, του μοναχογιού του και επίσης φίλου, λειτούργησαν παρηγορητικά. Παρόλα αυτά, παρά την αποδοχή του αναπόφευκτου, η αίσθηση της αδικίας εξακολουθεί. Πρόκειται για συναίσθημα που παρεισφρέει κάθε φορά που πιάνω στα χέρια μου το βιβλίο.

Από την έρευνά σας, με ποιες 5 λέξεις θα χαρακτηρίζατε το Νίκο Ζαχαριάδη;

Οι πέντε λέξεις που θα μπορούσαν να τον χαρακτηρίσουν, εναλλασσόμενες βέβαια κατά περίπτωση, είναι: Αδίστακτος, Απάνθρωπος, Επίμονος, Ερωτικός και Ανδρείος.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης είχε μια ιδιαίτερη συμπεριφορά απέναντι στις γυναίκες της ζωής του και τα παιδιά του. Γιατί πιστεύετε συνέβαινε αυτό;

Όπως σας είπα ήταν ένας απόλυτα ερωτικός, αλλά και στοργικός άντρας. Η πρώτη του γυναίκα, η Μάνια, τον γνώρισε το 1928 και τον ερωτεύτηκε τρελά. Το 1932 ύστερα από πολύμηνες προσπάθειες  έκανε μόνη παράνομα ένα πολυήμερο ταξίδι από την Πράγα στην Αθήνα για να περάσει κοντά του δύο εβδομάδες. Το ταξίδι αυτό της στοίχισε τη δουλειά της στο Τσεχοσλοβακικό κόμμα και αναγκάστηκε να εργαστεί σαν υπηρέτρια για να επιβιώσει. Η Ρούλα, η δεύτερη γυναίκα του, είχε εξομολογηθεί ότι τις βραδιές που προηγούνταν από τις μέρα που επρόκειτο να συνεργαστούν κομματικά δεν κοιμόταν από την αγωνία της. Αλλά και τα παιδιά του ομολογούν ότι ένιωθαν τη στοργή του. Ενδιαφέρθηκε με ουσιαστικό τρόπο και για τους δύο του γιους, για την ανατροφή και για τις σπουδές τους. Δε συνέβη όμως το ίδιο με την κόρη του, την οποία δε γνώρισε, παρά σε μεγάλη ηλικία. Όλα αυτά περιγράφονται στο βιβλίο. Παράλληλα όμως περιγράφεται και η σκληρότητα που έδειξε απέναντί τους. Η ευκολία της συκοφαντίας και η σύγκρουση με το μεγάλο γιο, η εκμετάλλευση της αθωότητας της κόρης του και του μικρότερου με περιπετειώδεις μεταφορές μυστικών μηνυμάτων, που θα μπορούσαν να στοιχίσουν την ελευθερία τους, δείχνουν ότι μπροστά στους σκοπούς του δεν υπολόγιζε τίποτα. Είναι μεγάλη η αμαρτία αυτή απέναντι στα παιδιά του που τον αγαπούσαν και τον εμπιστεύονταν τυφλά.

Λέγεται πως υπάρχουν απόρρητα αρχεία για το Ζαχαριάδη μέχρι το 2029. Το επιβεβαιώνει αυτό η έρευνά σας;

Οπωσδήποτε υπάρχουν πολλά μυστικά που θα έρθουν στο φως όταν εκείνοι που τα κρατούν κλειδωμένα κρίνουν ότι είμαστε «ώριμοι» να μάθουμε και αυτές τις αλήθειες. Ασφαλώς αφορούν ιστορικά πρόσωπα που δεν είναι πια εν ζωή. Πρόκειται ίσως για αποφάσεις και δράσεις οι οποίες δεν τιμούν ούτε εκείνους που τις έλαβαν ούτε εκείνους που τις εκτέλεσαν. Η έρευνά μας έγινε κυρίως σε ήδη δημοσιευμένα αρχεία. Τα ανέκδοτα κείμενα των συνεντεύξεων που πάρθηκαν από τους συνεργάτες του Κώστα το 1993 έχουν πολύ πίκρα, άφθονες αντιφάσεις και αλληλοκατηγορίες αλλά και αυτοδιαψεύσεις. Κάποιες από τις αντιφάσεις αναπτύσσονται στο Παράρτημα, στο τέλος του βιβλίου. Ίσως αξίζει να γίνει μια ξεχωριστή έκδοση του υλικού αυτού που συγκεντρώθηκε πριν 23 χρόνια. Το θέμα «Ζαχαριάδης» έχει πολλά κεφάλαια ανοιχτά και ενδιαφέροντα, το κάθε ένα από τα οποία  θα μπορούσε να αποτελέσει θέμα ξεχωριστής μελέτης αλλά και συναρπαστικού μυθιστορήματος. Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί στο μέλλον φτάνει να ξεπεραστούν αντιλήψεις που αντιστοιχούν σε εκείνες του Μεγάλου Ιεροεξεταστή όπως τις περιγράφει ο Ντοστογιέφσκι στους Αδελφούς Καραμαζόφ.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης πέθανε διαγραμμένος από το ΚΚΕ ως «πράκτορας του ταξικού εχθρού» και «εχθρός του Κόμματος και του Λαού», 54 χρόνια μετά την διαγραφή του η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ τον Ιούλιο του 2011 τον αποκατάστησε επίσημα την Κυριακή 2 Οκτωβρίου στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών. Ποιος ο συμβολισμός αυτής της πράξης έπειτα από μισό αιώνα;

Η αλήθεια είναι ότι όταν πέθανε το 1973 είχε ήδη αθωωθεί κομματικά από τις κατηγορίες που αναφέρατε. Η τότε ηγεσία μάλιστα σκεφτόταν, όπως έχει ομολογηθεί, να τον καλέσει στην έδρα της κεντρικής επιτροπής ως σύμβουλο. Δυστυχώς έτσι όπως είχε μυθοποιηθεί η περίοδος της δικής του κυριαρχίας, με την προσωπολατρία και το ανεξέλεγκτο -νοοτροπίες που έτσι κι αλλιώς χαρακτήριζαν την εποχή- με τον ίδιο τρόπο εξακολούθησε γεμάτη μύθους ή παρεξηγήσεις και η περίοδος της αποκαθήλωσής του από την εξουσία. Το ίδιο συνέβη και με την απομόνωση, το διωγμό και την εξορία του στη Σιβηρία. Κάποιοι ακόμη και σήμερα αντιμετωπίζουν την αυτοκτονία του (όχι μόνο τη συγκάλυψή της) ως συνωμοσία. Αξίζει να τα αναλογιστεί κανείς όλα αυτά, λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες αλλά και τις συνέπειες από τις κοσμογονικές αλλαγές που έχουν συμβεί εν τω μεταξύ στο μισό αιώνα και πλέον από τότε. Κατά τη γνώμη μου η «Ανάσταση» του Νίκου Ζαχαριάδη δεν αντιστοιχεί στο 2011 αλλά στη δεύτερη ταφή του το 1991 στην ελληνική γη. Εκείνο που συνέβη είκοσι χρόνια αργότερα δεν αφορά τον ίδιο αλλά την ιστορική αποκατάσταση της πολιτικής του από το ΚΚΕ. Οι διαφορές αφορούν την επίσημα αποδεκτή κομματική ιστορία και σχετίζονται με τις επιλογές του Κόμματος οι οποίες χρεώνονται στον Ζαχαριάδη κυρίως από το 1946 (λ.χ. αποχή από τις εκλογές) και μετά. Κατά τη γνώμη μου η σύγχυση που εξακολουθεί να υπάρχει οφείλεται σε συναισθηματική φόρτιση από τραυματικές μνήμες, προσωπικές και οικογενειακές τραγωδίες. Δυστυχώς όλα αυτά αντιπαρατίθενται τελετουργικά στην ψύχραιμη ιστορική ανάλυση. Ο στόχος είναι προφανής αλλά οι μάχες που χάθηκαν στη ζωή δεν μπορούν να κερδηθούν στα χαρτιά εκ των υστέρων. Και φυσικά δεν είναι σωστό να εξυπηρετούν σημερινές πολιτικές σκοπιμότητες. Η Ιστορία είναι επιστήμη η οποία ασκείται στα πανεπιστήμια από τους επιστήμονες ιστορικούς.

Αν θα γράφατε σήμερα για μία σύγχρονη πολιτική προσωπικότητα, ποια θα ήταν αυτή;

Δεν με συγκινεί τόσο η συγγραφή βιογραφιών, όσο η ανάγνωσή τους. Το «Κόκκινο Τανγκό» άλλωστε δεν αποτελεί βιογραφία αλλά ιστορικό μυθιστόρημα. Εύχομαι –για το δικό μας καλό- καμία από τις σύγχρονες, εν ενεργεία πολιτικές προσωπικότητες να μην αποκτήσει μυθιστορηματικό ενδιαφέρον στο άμεσο μέλλον. Αυτή την περίοδο μελετώ την τρίτη μεγάλη τραγωδία του Ελληνισμού στον 20ο αιώνα και είναι πολύ πιθανό να ξεκινήσω σύντομα ένα καινούργιο μυθιστόρημα με το θέμα αυτό. Στην υπόθεση εμπλέκεται και πάλι ο Νίκος Ζαχαριάδης. Άλλωστε έτσι προέκυψε το ενδιαφέρον αυτό ζήτημα. Οφείλεται σε μια σχετικά άγνωστη πληροφορία που μου έδωσε φίλος δημοσιογράφος και συγγραφέας με τον οποίο γνωριστήκαμε μετά την κυκλοφορία του Κόκκινου Τανγκό, όταν διάβασε το βιβλίο.

Δείτε εδώ αποσπάσματα από την παρουσίαση του βιβλίου στον Ιανό εδώ.